Còn nhiều lỗ hổng
Luật Xây dựng được Quốc hội khóa XI thông qua ngày 26/1/2003 và có hiệu
lực thi hành từ ngày 1/7/2004. Ðể thi hành Luật Xây dựng, Chính phủ đã
ban hành 18 nghị định, sáu quyết định làm cơ sở cho việc tổ chức thực
hiện. Tuy nhiên qua thực tế triển khai, Ban soạn thảo đã tổng kết 10 năm
thực hiện Luật Xây dựng (2003) đã nhận định có tám vấn đề hạn chế, bất
cập. Tuy nhiên, theo tiến sĩ Bùi Trung Dung, Cục trưởng Quản lý hoạt
động xây dựng, thành viên Ban soạn thảo, Tổ trưởng biên tập, có ba vấn
đề lớn, trọng tâm đang được Ban soạn thảo tập trung giải quyết.
Một là, Luật Xây dựng (năm 2003) cho thấy vai trò và trách nhiệm của cơ
quan quản lý chuyên môn của Nhà nước về xây dựng chưa rõ, chưa phát huy
cao trách nhiệm, thiếu các cơ chế kiểm tra, giám sát cần thiết của Nhà
nước trong hoạt động đầu tư xây dựng. Trong khi đó, việc phân cấp quyền
hạn cho chủ đầu tư lại quá lớn, trách nhiệm của các tổ chức và cá nhân
tham gia hoạt động đầu tư xây dựng cũng không rõ ràng nên thực tế khi
chất lượng công trình không tốt, thậm chí có sự cố công trình, vỡ tiến
độ, đội giá... thì có thể dễ dàng tìm ra nguyên nhân nhưng quy trách
nhiệm cụ thể lại rất khó. Ðây là một trong những lỗ hổng cần sớm khắc
phục và phải được khắc phục. Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo rất quyết liệt,
dự thảo Luật đã được Chính phủ đồng thuận rất cao.
Hai là, một vấn đề bức xúc hiện nay nằm ở các công trình sử dụng vốn
ngân sách và việc quản lý sử dụng nguồn vốn ngân sách. Phần lớn các công
trình sử dụng vốn ngân sách đều bị chậm tiến độ, đội giá, thông thầu...
và đây cũng là nguyên nhân chính khiến chất lượng các công trình không
bảo đảm. Một trong những vấn đề này là năng lực các ban quản lý dự án
(BQLDA) bị buông lỏng về năng lực quản lý. Có một thực tế là nguồn vốn
ngân sách thuộc đặc thù "cha chung không ai khóc", bị quản lý không rõ
ràng, tiêu chí thành lập khá dễ dãi, cứ có công trình là có BQLDA, thậm
chí có tình trạng nhà nhà, người người tranh đua làm quản lý dự án, kể
cả những người không có nghề về quản lý dự án đầu tư xây dựng vẫn được
người quyết định đầu tư dự án sử dụng vốn ngân sách cho thành lập BQLDA.
Ba là, nhiều trường hợp công trình có thất thoát lớn. Một số công trình
vừa xây xong đã xuống cấp, quá tải sử dụng nên mới xây dựng xong đã
phải chuyển sang làm giai đoạn nâng cấp, mở rộng. Luật Xây dựng (năm
2003) giao cho các cơ quan quản lý thẩm tra thiết kế cơ sở công trình.
Chẳng hạn, Bộ Công thương quản lý thẩm tra các công trình thủy điện, Bộ
Giao thông vận tải thẩm tra các công trình giao thông, Bộ Nông nghiệp và
Phát triển nông thôn thẩm tra công trình thủy lợi...
Do thời điểm năm 2008, Luật điều chỉnh các Luật quy định lại việc thẩm
định thiết kế cơ sở được phân cấp cho chủ đầu tư, do vậy dẫn tới việc
xem nhẹ cái cốt lõi nhất của dự án xây dựng là thiết kế cơ sở trong quản
lý đầu tư xây dựng. Bởi vì, thiết kế cơ sở được coi là công tác căn
bản, quan trọng để xây dựng tổng mức đầu tư, nhìn trước được hiệu quả
đầu tư, quy mô công trình, quản lý quy hoạch và kiến trúc. Trước đây, cơ
quan quản lý nhà nước cũng đã siết việc thẩm định thiết kế cơ sở, nhưng
một số nơi làm không tốt dẫn đến chậm tiến độ đầu tư. Bây giờ là lúc
phải xem xét, đánh giá lại công tác này vì quá trình chuẩn bị ban đầu là
quan trọng nhất, tránh việc kéo dài tiến độ, đội giá công trình, thất
thoát lãng phí do phải điều chỉnh thiết kế nhiều lần, gây bức xúc trong
dư luận.
Tránh chồng chéo với các luật liên quan
Bộ trưởng Xây dựng Trịnh Ðình Dũng cho rằng, việc sớm ban hành Luật Xây
dựng sửa đổi là cần thiết. Mặc dù, còn nhiều ý kiến khác nhau về các
vấn đề, tuy nhiên cần thống nhất quan điểm hoạt động xây dựng là một quá
trình liên thông từ đầu tư đến xây dựng, sản phẩm là đặc thù, ảnh hưởng
đến nhiều lĩnh vực. Do vậy cần phải được xem xét, nghiên cứu kỹ, đặc
biệt phải kiểm soát chặt chẽ các dự án sử dụng nguồn vốn ngân sách. Ðồng
thời tăng cường rà soát, thống nhất ý kiến giữa các bộ, ngành liên quan
để trình Chính phủ, Quốc hội các bộ luật, giảm bớt sự giao thoa, chồng
chéo giữa các bộ luật chuyên ngành.
Hiện nay, để bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ của hệ thống pháp luật và
nâng cao hiệu lực trong thực thi pháp luật cần khắc phục những trùng
lặp, mâu thuẫn, chồng chéo giữa các Luật có liên quan với Luật Xây dựng
và hoạt động xây dựng như: Luật Ðầu tư (năm 2005), Luật Doanh nghiệp
(năm 2005), Luật Nhà ở (năm 2005)... và đặc biệt là Luật Ðấu thầu (năm
2005). Liên quan đến vấn đề này, Cục trưởng Bùi Trung Dung nhận định nên
bỏ quy định đấu thầu xây dựng ra khỏi Luật Xây dựng và có một luật đấu
thầu xây dựng riêng.
Xây dựng một nền kinh tế thị trường thì thị trường xây dựng chính là
thị trường lao động, tạo nên các công trình xây dựng, chứ không nên coi
là thị trường hàng hóa. Bởi vì, các công trình xây dựng đặt trên mặt
đất, thời gian hoàn thành kéo dài, có giá trị lớn và có nhược điểm là
không dễ phá bỏ được, do vậy, tác động cũng như hiệu quả của nó liên
quan đến đông đảo người dân.
Thực tế vừa qua cho thấy, Luật Ðấu thầu không làm yên tâm, thỏa mãn
những người làm nghề xây dựng như: Hiệp hội nhà thầu, Tổng hội xây dựng,
Hội Kiến trúc sư... Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng nhận xét: "Luật
Ðấu thầu vẫn không khắc phục được hai vấn đề là đội giá và kéo dài thời
gian thi công" vì thực chất đấu thầu xây dựng vẫn là đấu giá. Nếu xét
thầu chỉ ở mức giá thì quá cứng nhắc và không hiệu quả vì thành công của
công trình xây dựng là huy động được các nguồn lực. Ngay trong một số
chỉ đạo của Chính phủ, năng lực đấu thầu cũng cần có yếu tố nước ngoài,
chứ không chỉ ưu tiên giá thấp trúng thầu.
Ban soạn thảo Luật Xây dựng (sửa đổi) đã tổ chức nhiều cuộc hội thảo để
phối hợp với các hiệp hội lắng nghe ý kiến và rất thận trọng trong việc
đề xuất vấn đề liên quan đến đấu thầu xây dựng. Do vậy nên để Luật Ðấu
thầu dừng ở mức là một luật khung, còn riêng đấu thầu xây dựng sẽ xây
dựng thành một luật riêng hoặc cần có những nghị định hướng dẫn cụ thể,
sát thực tiễn.